Phân tích bài thơ : " Đây Thôn Vĩ Dạ

Mở cửa nhìn trăng, trăng tái mặt,
Khép phòng đốt nến,
nến rơi châu…”
Mấy ai đã từng say
trăng như Hàn Mặc Tử? “Trăng sõng soài trêncành liễu - Đợi gió đông về để lả
lơi…” (“Bẽn lẽn”) – Thi sĩ còn nói đến thuyền trăng, sông trăng, sóng trăng… Cả
một trời trăng mộng ảo, huyền diệu. Thơ Hàn Mặc Tử rợn ngợp ánh trăng, thể hiện
tâm hồn “say trăng” với tình yêu tha thiết cuộc đờ, vừa thực vừa mơ. Ông là một
trong những nhà thơ lỗi lạc nhất của phong trào Thơ mói (1932-1941). Với 28
tuổi đời (1912-1940), ông để lại cho nền thơ ca dân tộc hàng trăm bài thơ và
một số kịch thơ. Thơ của ông như trào ra máu và nước mắt, có khôgn ít hình
tượng kinh dị. Cũng chưa ai viết thơ hay về mùa xuân và thiếu nữ (“Mùa xuân
chín”), về Huế đẹp và thơ(“Đây thôn Vĩ Giạ”) như Hàn Mặc Tử.
“Đây thôn Vĩ Giạ”
rút trong tập “Thơ điên” xuất bản năm 1940, sau khi nhà thơ qua đời. Bài thơ
nói rất hay về Huế, về cảnh sắc thiên nhiên hữu tình, về con người xứ Huế, nhất
là các cô gái duyên dáng, đa tình, đáng yêu – tình yêu thơ mộng say đắm, lung
linh trong ánh sáng huyền ảo. Bài thơ giãi bày một nỗi niềm bâng khuâng, một
khao khát về hạnh phúc của thi sĩ đa tình, có nhiều duyên nợ với cảnh và con
người Vĩ Giạ.


Câu đầu “dịu ngọt” như một lời chào mời, vừa mừng vui hội,
vừa nhẹ nhàng trách móc người thương biết bao nhớ đợi chờ. Giọng thơ êm dịu,
đằm thắm và tình tứ: “Sao anh không về chơi thôn Vĩ?”. Có mấy xa xôi. Cảnh cũ
người xưa thấp thoáng trong vần thơ đẹp mang hoài niệm. Bao kỷ niệm sống dậy
trong một hồn thơ. Nó gắn liền với cảnh sắc vườn tược và con người xứ Huế mộng
mơ:
“Nhìn nắng hàng
cau, nắng mới lên
Vườn ai mướt quá,
xanh như ngọc
Lá trúc che ngang
mặtchwx điền?”
Cảnh được nói đến
là một sáng bình minh đẹp. Nhìn từ xa, say mê ngắm nhìn những ngọn cau, tàu cau
ngời lên màu nắng mới, “nắng mới lên” rực rỡ. Hàng cau như đón chào người thân
thương sau bao ngày xa cách. Hàng cau cao vút là hình ảnh thân thuộc thôn Vĩ
Giạ từ bao đời nay. Quên sao được màu xanh cây lá nơi đây. Nhà thơ trầm trồ
thốt lên khi đứng trước một màu xanh vườn tược thôn Vĩ Giạ: “vườn ai mướt quá
xanh như ngọc”. Sương đêm ướt đẫm cây cỏ **** lá. Màu xanh mỡ màng, non tơ ngời
lên, bóng lên dưới ánh mai hồng, trông “mượt quá” một màu xanh như ngọc bích.
Đất đai màu mỡ, khí hậu ôn hoà, con người cần cù chăm bón mới có “màu xanh như
ngọc” ấy. Thiên nhiên rạo rực, trẻ trung và đầy sức sống. Cũng nói về màu xanh
ngọc bích, trước đó (1938) Xuân Diệu đã từng viết: “Đổ trời xanh ngọc qua muôn
lá…” (“Thơ duyên). Hai chữ “vườn ai” đã gợi ra nhiều ngạc nhiên và man mác. Câu
thứ tư tả thiếu nữ với khóm trúc vườn đầy đặn, phúc hậu. “Lá trúc che ngang” là
một nét vẽ thần tình đã tô đậm nét đẹp của cô gái Huế duyên dáng, dịu dàng, kín
đáo, tình tứ đáng yêu. Hàn Mặc Tử hơn một lần nói về trcs và thiếu nữ. Khóm
trúc như toả bóng xanh mát che chở cho một mối tình đẹp đang nảy nơ:
“Thầm thì với ai
ngôì dưới trúc
Nghe ra ý nhị và
thơ ngây”
(“Mùa xuân chín”)
Câu 3, 4 trong khổ
thơ đầu tả cau, tả nắng, tả vườn, tả trúc và thiếu nữ với một gam màu nhẹ
thoáng, ẩn hiện, mơ hồ. Đặc sắc nhất là hai hình ảnh so sánh và ẩn dụ. (xanh
như ngọc… mặt chữ điền) Cảnh và người nơi Vĩ Giạ thật hồn hậu, thân thuộc đáng
yêu.


Vĩ Giạ - một làng quê nằm bên bờ Hương Giang, thuộc ngoại ô
cố đô Huế. Vĩ Giạ đẹp với những con đò thơ mộng, những mảnh vườn xanh tươi bốn
mùa, sum sê **** trái. Những ngôi nhà xinh xắn thấp thoáng ẩn hiện sau hàng cau,
khóm trúc, mà ở đây thường dìu dặt câu Nam ai, Nam bình qua tiếng
đàn tranh, đàn thập lục huyền diệu, réo rắt. Thôn Vĩ Giạ đẹp nênthơ.
Hàn Mặc Tử đã dành cho Vĩ Giạ vần thơ đẹp nhất với tất cả lòng tha thiết mến
thương.
Khổ thơ thứ hai nói
về cảnh trời mây, sông nước. Một không gian nghệ thuật thoáng đãng, mơ hồ, xa
xăm. Hai câu 5, 6 là bức tranh tả gió, mây, dòng sông và **** (**** bắp). Giọng
thơ nhẹ nhàng, thoáng buồn. Nghệ thuật đối tạo nên bốn phiên cảnh hài hoà, cân
xứng và sống động. Gió mây đôi ngả như mối tình nhà thơ, tưởng gần đấy mà xa
vời, cách trở. Dòng Hương Giang êm trôi lờ lững, trong tâm tưởng thi nhân trở
nên “buồn thiu”, nhiều bâng khuâng, man mác. **** bắp lay nhè nhẹ đung đưa trong
gió thoảng. Nhịp điệu khoan thai thơ mộng của miền sông Hương, núi Ngự được
diễn tả rất tinh tế. Các điệp ngữ luyến láy gợi nên nhiều vương vấn mộng mơ:
“Gió theo lối gió,
mây đường mây
Dòng nước buồn
thiu, **** bắp lay”.
Hai câu tiếp theo
nhà thơ hỏi “ai” hay hỏi mình khi nhìn thấy hay nhớ tới con đò mộng nằm bến sông
trăng. Sông Hương quê em trở thành sông trăng. Hàn Mặc Tử với tình yêu Vĩ Giạ
mà sáng tạo nên vần thơ đẹp nói về dòng sông Hương với những con đò dưới vầng
trăng. Nguyễn Công Trứ đã từng viết: “Gió trăng chứa một thuyền đầy”. Hàn Mặc
Tử cũng góp cho nền thơ Việt Nam
hiện đại một vần thơ trăng độc đáo:
“Thuyền ai đậu bến
sông trăng đo
Có chở trăng về kịp
tối nay?”
Tâm hồn nhà thơ xao
xuyến khi nhìn sông trăng và con thuyền. Thuyền em hay “thuyền ai” vừa thân
quen, vừa xa lạ. Chất thơ mộng ảo “Đây thôn Vĩ Giạ” là ở những thi liệu ấy. Câu
thơ gợi tả một hồn thơ đang
rung động trước vẻ đẹp hữu tình của xứ Huế miền Trung, nói lên một tình yêu kín
đáo, dịu dàng, thơ mộng và thoáng buồn. Khổ thơ thứ ba nói về cô gái xứ Huế và
tâm tình thi nhân. Đương thời nhà thơ Nguyễn Bính đã viết về thiếu nữ sông
Hương: “Những nàng thiếu nữ sông Hương – Da thơm là phấn, má hường là son”…Vĩ
Giạ mưa nhiều, những buổi sớm mai và chiều tà phủ mờ sương khói. “Sương khói”
trong Đường thi thường gắn liền với tình cố hương. Ở đây sông khói làm nhoà đi,
mờ đi áo trắng em, nên anh nhìn mãi vẫn không ra hình dáng em (nhân ảnh). Người
thiếu nữ Huế thoáng hiện, trắng trong, kín đáo và duyên dáng. Gần mà xa. Thực
mà mơ. Câu thơ chập chờn, bâng khuâng. Ta đã biết Hàn Mặc Tử từng có một mối
tình với một thiếu nữ Huế mang tên một loài **** đẹp. Phải chăng nhà thơ muốn
nói về mối tình này?
“Mơ khách đường xa,
khách đường xa
Áo em trắng quá
nhìn không ra
Ở đây sương khói mờ
nhân ảnh
Ai biết tình ai có
đậm đà”.
“Mơ khách đường xa,
khách đường xa… ai biết… ai có…” các điệp ngữ luyến láy ấy tạo nên nhạc điệu
sâu lắng, dịu buồn, mênh mang. Người đọc thêm cảm thương cho nhà thơ tài ****,
đa tình mà bạc mệnh, từng say đắm với bao mối tình nhưng suốt cuộc đời phải
sống trong cô đơn bệnh tật.
Cũng cần nói đôi
lời về chữ “ai” trong bài thơ này. Cả 4 lần chữ “ai” xuất hiện đều mơ hồ ám
ảnh: “vườn ai mướt quá xanh như ngọc?” – “Thuyền ai đậu bến sông trăng đó?” – “Ai
biết tình ai có đậm đà?”. Con người mà nhà thơ nói đến là con người xa vắng,
trong hoài niệm bâng khuâng. Nhà thơ luôn cảm thấy mình hụt hẫng, chơi với
trước một mối tình đơn phương mộng ảo. Một chút hi vọng mong manh mà tha thiết
như đang nhạt nhoà và mờ đi cùng sương khói?
Hàn Mặc Tử đã để
lại cho ta một bài thơ tình thật hay. Cảnh và người, mộng và thực, say đắm và
bâng khuâng, ngạc nhiên và thẫn thờ… bao hình ảnh và cảm xúc đẹp hội tụ trong
ba khổ thơ thất ngôn, câu chữ toàn bích. “Đây thôn Vĩ Giạ” là một bài thơ tình
tuyệt tác. Cái màu xanh như ngọc của vườn ai, con thuyền ai trên sông trăng, và
cái màu trắng của áo em như đang dẫn hồn ta đi về miền sương khói của Vĩ Giạ
thôn một thời xa vắng:
“Ở đây sương khói
mờ nhân ảnh
Ai biết tình ai có
đậm đà?”